la Gioconda, Monna Lisa, rreth 1517, Leonardo da Vinci

Përse është kaq e famshme “Mona Lisa”?

A është vërtet më e mirë se “Zonja me Hermelinë” e Da Vinçit?

Kjo e fundit duket më e hijshme – ka edhe një hermelinë më shumë! Megjithatë, është “Mona Lisa” ajo që ka fituar famën e pashoqe, aq sa Drejtori i Luvrit – muzeu ku ajo ndodhet – ka pohuar se 80% e vizitorëve vijnë aty vetëm për ta parë atë.

Nëse nuk besoni se “Mona Lisa” është e famshme thjesht sepse është dhjetë herë më e mirë se çdo pikturë tjetër, atëherë historia e saj na ofron një të vërtetë edhe më intriguese. Ajo na mëson diçka thelbësore mbi mënyrën se si arti përhapet dhe bëhet pjesë e kulturës së masave. Dhe ndoshta, kjo s’do të kishte ndodhur kurrë nëse “Mona Lisa” nuk do të ishte… zhdukur!

Përpara se të bëhej simbol i kulturës popullore dhe para se të zhdukej në rrethana misterioze, një kritik i vetëm – Walter Pater – e vendosi këtë pikturë në qendër të vëmendjes, duke e shndërruar atë në një kryevepër të padiskutueshme. Ishte dashuria e tij e pamasë për “Mona Lisën” që, pa asnjë ndikim tjetër, e ngriti atë në piedestalin e artit të përjetshëm.

Libri i tij “Rilindja”, botuar në vitin 1873 – gati 350 vite pas krijimit të pikturës nga Leonardo – luajti një rol kyç në ngritjen e mitit të “Mona Lisës”. Në një epokë kur ishte e vështirë të shikoje art nga afër, fjalët kishin fuqinë për të ndërtuar imazhe dhe për të kultivuar adhurim. Në qendër të veprës së Paterit qëndron një paragraf epik, i cili, në pak rreshta, vulosi fatin e Mona Lisës si një nga veprat më të rëndësishme të historisë së artit.

Misteri dhe legjenda e “Mona Lisës”

Ajo është më e vjetër se shkëmbinjtë mes të cilëve qëndron...
Si një vampir, ka vdekur dhe është ringjallur shumë herë...
Ky është, pa dyshim, një nga citimet më dramatike të të gjitha kohërave!

Por njerëzit e adhuruan këtë lloj shprehjeje. Oscar Wilde e konsideronte këtë ese madhështore, duke e cilësuar si një shembull të “muzikalitetit të prozës mistike.” Dhe çdo diskutim mbi “Mona Lisën”, nga analizat akademike deri te klubet e debatit në Paducah, Kentaki, përfshinte patjetër fjalët e Walter Pater-it. Kritikë të tjerë ndoqën shembullin e tij, duke e trajtuar këtë pikturë si një kryevepër laike, të hapur ndaj interpretimeve të pafundme.

Ndryshe nga “Darka e Fundit” e Da Vinçit, e cila kishte një temë të qartë fetare, “Mona Lisa” ishte një mister që mund të analizohej në mënyra të ndryshme. Megjithatë, edhe në kulmin e saj, ajo ishte thjesht një pikturë me famë botërore – jo ende piktura më e famshme e të gjitha kohërave. Në vitin 1907, një vandal në Luvër synoi një vepër të Ingres-it, dhe jo atë të Da Vinçit. Madje, në vitin 1910, mes thashethemeve për një vjedhje të mundshme, gazetat e cilësuan “Mona Lisën” si pikturën e dytë më të famshme në Luvër, pas “Madonës së Sistinës” së Rafaelit.

Por ajo që e shndërroi “Mona Lisën” në një ikonë të kulturës popullore nuk ishte arti i saj, por një ngjarje e jashtëzakonshme – një vjedhje.

Më 21 gusht 1911, Vincenzo Peruggia, një ish-punonjës i Luvrit, hoqi pikturën nga muri dhe e çoi në shtëpi. Aq pak e imagjinonin një gjë të tillë, saqë muzeut iu desh një ditë e tërë për të kuptuar që piktura mungonte. Por kur lajmi u përhap, media shpërtheu në një valë të paprecedentë spekulimesh dhe entuziazmi.

Piktura mbeti e humbur për dy vjet dhe gjatë kësaj kohe shtypi, duke cituar shpesh Walter Pater-in, e përshkroi atë si portretin më madhështor të të gjitha kohërave. Historitë u bënë gjithnjë e më të çuditshme – disa sugjeronin se buzëqeshja enigmatike e “Mona Lisës” kishte çmendur hajdutin, të tjerë shkruanin tregime fantastike për vjedhësin dhe vendndodhjen e mundshme të pikturës.

Mijëra njerëz shkuan në Luvër vetëm për të parë vendin bosh ku dikur qëndronte piktura. Vjedhja dhe ndjekja e hajdutit u shndërruan në një fushatë dyvjeçare reklamuese për veprën e Da Vinçit. Dhe në një kohë kur askush nuk mund ta kërkonte në internet për ta parë me një klikim, njerëzit nuk kishin mundësi të pyesnin: “Pse gjithë kjo zhurmë?”

Kur Peruggia më në fund u kap, ai deklaroi se qëllimi i tij kishte qenë ta kthente “Mona Lisën” në atdheun e saj – Itali. Por, pa e ditur, ai kishte bërë më shumë se kaq: ai e kishte ngritur atë nga një vepër e njohur në art, në një legjendë të përjetshme të kulturës botërore.

Deri atëherë, ajo ishte piktura më e famshme në botë, pjesërisht për shkak të mungesës së saj. Kur "Mona Lisa" u vodh, ajo u shndërrua në një kryevepër. Pas rikuperimit dhe një turi dyjavor në Firence, ajo u rikthye në Luvër, tashmë më shumë se një vepër arti—ajo ishte një histori, një legjendë, dhe e shfaqur gjerësisht në çdo gazetë që raportoi për kthimin e saj.

Kjo ishte paraqitja më madhështore pas dy vitesh mungesë, tashmë e mbështjellë me një histori që i përligjte hiperbolat e Walter Pater-it. Që nga ai moment, ajo u kthye në një simbol për fjalimet dhe paroditë politike, si dhe në një imazh të fuqishëm të madhështisë që civilizimi kishte krijuar dhe ndarë. Ky momentum nuk u ndal kurrë.

Në fund, interpretimi i cinikëve dhe ai i kritikëve të magjepsur kanë diçka të përbashkët: "Mona Lisa" nuk është thjesht një portret, por një fytyrë bosh—një hapësirë ku kritikët projektojnë kuptimin e saj dhe ku njerëzit gjejnë misterin.

Kjo është arsyeja pse ajo ka mbetur kaq e famshme—jo thjesht për mënyrën se si është pikturuar, por për atë që ne shohim tek ajo. Dhe nëse kjo nuk është arti në formën e tij më të lartë, atëherë çfarë është?

Një përshkrim i vitit 1900 për "Mona Lisa-n" duket veçanërisht i qëndrueshëm edhe sot. Shkrimtari thoshte: “Edhe ata, të cilëve shprehja e parë u është një ‘hëh’ dhe që deklarojnë sinqerisht se nuk mund të shohin bukurinë apo interesin e saj, përsëri debatojnë me zjarr për të dyja.” Ndoshta, kjo është ende e vërtetë sot.

Burimi i artikullit - Vox: 

https://www.youtube.com/watch?v=d2wy7Fp2fqw 

Burimi pikturës: Wikipedia